Daha önce de Karahisar-i Şarki yangınlarını konu alan bir yazı yazmış, kısmen bu konuları ele almıştık.
Bu kez Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bu güne kadar tasnif edilmiş, Karahisar-i Şarki yangınlarıyla ilgili tüm yazışmaları alarak transkripsiyonunu çıkarıp konunun tüm hikâyesini ele alan bir çalışma yaptık. Karahisar-i Şarki ile ilgili olan iki belge ayrılmış olup bunlardan Hamidiye (Mesudiye) kazası Yasdura (Yeşilçit) köyündeki yangını içeren belge ayrıca yayınlanmıştır.
T.C. B.O.A. Fon Kodu: Y.PRK.DH. Dosya No: 3, Gömlek No: 49, Tarihi: 1307 S 18 (Rumi 2 Teşrinievvel 1305 ve Miladi 14 Ekim 1889), Konusu: Karahisar-i Şarki Sancağı’nın Hamidiye Kazası’na tabi Yastura Köyü’nde çıkan yangında zarar görenlere gereken yardımın yapıldığı.
Diğeri olan Suşehri hükümet konağı yangını ile ilgili olan belge ise içinde başka olayların da olması bu nedenle soruşturma detaylarını da ihtiva etmesi nedeniyle sayfa sayısının fazlalığı nedeniyle halen okunması devam etmektedir. Bu nedenle ileriki günlerde kısmet olursa yayınlanacaktır.
Y..PRK.UM.. 34 57 1313 N 24 Suşehri hükümet konağının yanması üzerine mutasarrıf vekili Nikolaki tarafından yapılan tahkikat ve mutasarrıflığa takdim olunan rapor sureti.
Karahisar-i Şarki kapsamda 23 adet dosyada bulunan onlarca belge okunarak tarandı. Bu nedenle aşağıda transkripsiyon başlangıçlarında belge 1, 2, 3 olarak sıralanan maddeler aslında birden çok belgeyi içerebilmektedir.
Belgelerdeki olayları kronolojik olarak inceleyebilmek için madde başlığı olarak tarih sırasına göre sıralanmıştır.
Yapılan açıklamadan sonra asıl konumuza giriş yapabiliriz. 11 Eylül 1880 tarihli 1. Belgemiz Karahisar-i Şarki Sancağı’nda vukuu bulan yangından sonra ahalinin verdiği dilekçedir. Bu dilekçede belirtilenlerden o günlerde Karahisar’da çok büyük bir yangın yaşandığını anlıyoruz. Öyle ki geriye sadece eski bir taş han ile kırk elli dükkân kalmış.
Belirtilen serzenişlerde kalede oturanların olduğu bağ ve bağçelerine gitmek için çok sıkıntı çektikleri kasabada yanmış yeniden aynı yerde değil Köprübaşı mevkiinde (Bağlar) kurulmasının daha iyi olacağı belirtilmektedir. Söz konusu talebi desteklemek için de Köprübaşının Dersaadet’e Tarbzon’a ve Erzurum’a giden yol üzerinde kurulu olduğu ve hali hazırda burada hamam, fırın, bakkal, demirci ve nalbant olduğu belirtilmektedir. İlaveten hükümet konağın da zaten eski olduğundan bahisle yeniden yapılması gerektiğinden onun da Köprübaşı’nda inşa edilmesi halinde mesele kalmayacağı ifade olunarak inceleme yapmak üzere bir mühendis gönderilmesi talep edilmektedir.
Konu Şura-yı Devlet’te (Danışma Meclisi) görüşülmüş ve halkın bu masrafı karşılayacak gücü olmadığından bahisle bu istek kabul edilmemiştir.
30 Eylül 1880 tarihli olan 2. Belge vilayetten bir görevlinin gönderilerek yngının verdiği zararın tespit edilmesi talebiyle ilgilidir.
3 Ekim 1886 tarihli 3. Belge’de Karahisar mutasarrıflığından gönderilen telgrafta 500 ev, 335 dükkân, 58 oda ve dükkânlı bir han, 10 fırın, 29 kahvehane, 2 odalı belediye binası, 1 hamam, 8 odalı medrese, Ermenilere ait 3 erkek ve 2 kız mektebi, 1 muvakkithâne, 1 cami ve 3 mescit’in yandığı üzüntüyle Sivas vilayetine bildirildiği belirtilmektedir. Aradan 6 sene geçmiş ve Karahisar kendisini toparlamışken neredeyse geriye bir şey kalmamış ve yanmıştır.
3 Ekim 1886 tarihli 4. Belge yangında zarar gören ve muhtaç duruma düşen 413 kişiye günde yarım kıyye (1/2 okka) Ekrem yardımı yapılması kararını bildirmektedir.
10 Ekim 1886 tarihli 5. Belgede ile 16 Ekim 1886 tarihli 6. Belgede de yine yangında zarar görenlerin ihtiyaçlarının karşılanması ve yangında zarar görenlere günde yarım kıyye-okka (641 gr) ekmek verilmesi istenmektedir. Konu Sadarete yani Başbakanlığa dahi intikal etmiştir. Yerel çözüm arayışlarını aşarak sorunun Dersaadet’e ulaşmasından yangının boyutunun ne kadar büyük olduğu sonucunu çıkarabiliriz.
Keza 28 Ekim 1886 ve 8 Aralık 1886 tarihli 7. ve 8. Belgelerden de konunun Sadareti de aşarak Yıldız Sarayı’na iletildiğini, halkın bulunduğu afet bölgesinden göç etmek istediğini ancak buna güçlerinin olmadığını, yardım komisyonu kurularak makbuz karşılığı yardım toplandığını, Karahisar-i Şarki’de bulunan Redif Taburu’nun da yangından olumsuz etkilendiği için Selanik Vilayeti’nin Karaferya kazasına sevk edildiğini öğrenmekteyiz.
9 Mart 1887 tarihli 9. Belgede ise toplanan yardımların dağıtılmadığı, sorun yaşandığı bunun yanında yanan ev dükkânları için vergi tahakkuk ettirildiği şikâyet konusu olmuş, bu talep uygun bulunarak söz konusu vergilerin talep edilmesinden vazgeçilmiştir.
15 Aralık 1888 tarihli 10. Belgede Karahisar-i Şarki’de sıkça yaşanan yangınların müsebbiplerinden en önemlisinin yapılarda kullanılan hartama denilen malzemenin kullanılmasından kaynaklandığı bu nedenle bu malzemenin kullanımının yasaklandığı belirtilmektedir. Hartama, çam ağacının ince, ince kıyılarak edilmekte, elde edilen yongada yapıların çatı ve dış cephesinde kullanılmaktaydı. Reçineli bir yapısı olan bu malzeme kolay yanmakta, yandığında da söndürmesi güç olmaktaydı.
5 Ağustos 1903 tarihli 11. Belgede yangın söndürme ve kurtarma hizmetlerinde gayretleri görülenlerin ödüllendirildiğini görmekteyiz. 1886’daki yangından sonra 1888’de binalarda kullanılan yapı malzemelerine kısıtlama getirilmesinden sonra 1903’deki bu üstün hizmet madalyalarını bu arada tekrar yangın yaşandığı şeklinde değerlendirebiliriz. Zira bu kişilerin madalya ile taltif edilmeleri bu kadar ileri bir tarihe sarkmazdı.
8 Ocak 1911 tarihli 12. Belge de bir öncekine benzer şekilde yangın esnasında can ve mal kurtarmada gayretleri görülenlere madalya verilmesiyle ilgilidir. Aradan geçen zaman dikkate alındığında bu tarihlerde yeni bir yangın yaşandığını düşünebiliriz. Yine bu belgeden madalyaya layık görülenlerin 62. Alayın 1. Taburu mensupları olması nedeniyle bu taburun Karahisar-i Şarki’de bulunduğunu da anlıyoruz.
8 Ocak 1915 tarihli 13. Belge yangında zarar gören memurlara yardım yapılması gerektiğiyle ilgilidir. Bu da yeni bir yangın olarak değerlendirilebilir.
7 Haziran 1915 tarihli 14. Belge Ermeni isyanının başladığının da işaretidir. Bu belgede Çıkarılan yangının İslam mahallesine sıçradığı asilerin ise kaleye çekildikleri belirtilmektedir. Ancak burada arşivde yapılan bir karışıklık da vardır. Şöyle ki dosyanın konu özetinde bulunan yukarıdaki açıklama ile dosyanın içindeki tek sayfalık telgraf içeriği farklıdır. Burada bir karışıklık vardır. Yani dosya konusuyla ilgili belgeler yerine başka bir belge dosyaya konulmuştur.
2 Ağustos 1915 tarihli 15. ve 4 Ağustos 1915 tarihli 16. Belgeler öncekinin devamı niteliğinde olup, yangında zarar görenlerin evlerinin yeniden yapılabilmesi için yapılan yardım talebiyle ve 10 bin lira ödenek isteğiyle ilgilidir.
7 Ağustos 1915 tarihli 17. Belge yangında zarar görenlerden bir kısmının kasabayı terk ederek Giresun’a gittiklerinden bunlara eşya yardım yapılması istenilmektedir.
1 Eylül 1915 tarihli 18. Belgede Karahisar nüfus memurluğunu yandığında zarar gören mührün yerine yenisinin kazıttırılarak gönderildiği belirtilmektedir. Yine bu belgeden kayıtların da yandığı anlaşılmaktadır.
4 Eylül 1915 tarihli 19. Belgede yangında ortaya çıkan zararın 500bin lira olduğu yangında zarar gören Karahisar-i Şarki’nin imarında kullanılmak için acilen 5 bin lira gönderilmesi gerektiği belirtilmektedir.
5 Ekim 1915 tarihli 20. Belgeden Haziran 1915’de Ermenilerle yaşanan müsademe sonrasında çıkan yangının üç koldan devam ederek yayıldığı hükümet ve karakol binalarının da yandığı anlaşılmaktadır. Bu da Karahisar’da yeni bir yangın yaşandığının belirtisidir.
23 Haziran 1916 tarihli 21. Belgede gelen yardımların muhtaçlara dağıtıldığı, kasabanın imarı için tekrar ödenek yollanması gerektiği, 6 Temmuz 1917 tarihli 22. Belgede yine 5 bin lira acil ödenek istendiği, Ermenilerin verdiği zararın halen karşılanmadığından bahsedilmektedir.
4 Ağustos 1919 tarihli 23. ve son belgemizde ise yangın nedeniyle kasabaya 1.5 saat mesafede bulunan Tamzara köyüne nakledilen Adliye Dairesi ve Hapishane’nin tekrar merkeze alındığı belirtilmektedir. Bu da yaklaşık 4 yıl Tamzara’da kalındığını göstermektedir. Demek ki kasaba 4 yılda ancak toparlanabilmiştir.
Sonuç olarak 1880’den itibaren incelediğimiz belgelerden Karahisar’ın 1915’e kadar en az 7 kez yandığı anlaşılmaktadır. Yaşanan bu yangınlar öylesine etkili ve yıkıcı olmuştur ki kasabayı adeta yok etmiştir. Eskiden yapılar genelde ahşap ağırlıklı ve bitişik nizam olduğundan yangın bir defa başladığında söndürebilmek neredeyse imkânsız olmakta ve kendi kendine sönmesi beklenmekteydi.
Memlekette her halde Karahisar kadar yangınlardan bu kadar muzdarip olmuş başka bir belde daha yoktur. Yangınlar ileriki süreçte adeta Karahisar’ın kaderini belirlemiş hep geride kalmasına neden olmuştur. 1650’lerde çarşısında 750 dükkânı bulunan ve doğunun cazibe merkezi olan Karahisar sıklıkla yaşanan yangınlar ve buna ilaveten marûz kaldığı depremler neticesi yılların bütün birikimini kaybetmiştir. Çok şanssız bir kenttir, Medine-i Karahisar-i Şarki vesselâm.
Belgelerin okunmasındaki yardımlarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat, Ahmet Yadi, Aşiyan Sahaf Etem Çoşkun, Mesut Kartal, Mustafa Demirel, Kürşad Urungu Akpınar, Murat Özgüngör, Zeki Özkan, Osmanlıca Çeviri, Mhmt Dmrly, İbrahim Yıldırım, Refik Şen, Recep Tokmak, Adil Yemez, Yusuf Cantürk, Gökhan Apaydın, Fırat Çağlayan, Şems-i Kimya, Gönül Kırıntıları, Ferhunde Turgut, Kerime Arslan, Zeynep Nilüfer Aşçı, Zehra Güler, Asûde Feriha Oğuz ve Hülya Komesli Teymur’a çok teşekkür ederim.
Saygılarımla,
Murat D. TOSUN
(Belge 1) T.C.Başbakanlık Osmanlı Arşivi D.B. Fon Kodu: ŞD. Dosya No: 2898, Gömlek No: 65, Tarihi: 1297 L 06 (11 Eylül 1880) Karahisar-i Şarki’de zuhur etmiş olan yangında muhterik olan çarsı ve mahallelerin Köprübaşı nam mahalle inşa olunmasına dair mahzar. (İstida 8)
Dahiliye Nezareti Celilesine
Marûzi çakeri kemineleridir ki
Cenab-ı hayru’l hafızin sair bilad-ı İslamiyyeyi (diğer İslam beldelerini) bu misüllü afet-i zamaniyye ve mesaib-i (musibet) kevniyyeden (kâinata ait) masûn (korunan) ve emin buyursun. (Amin) Ahali-i kadimesinden bulunduğumuz Karahisar-i Şarki beldesinde bundan çend rûz mukaddem (önce) nagihan zuhûr iden harik (yangın) çarşuda pazarda kain ahşab ve kargir ne kadar han ve dükkân ebniye-i (binalar, yapılar) saire var ise cümlesini mahv u heba iderek geride bir eski taş han ile kırk elli kadar dükkân ancak bırakabildi. Belde-i mezbûrenin ahali-i umumiyesi öteden beru ahz ve ita muamelatının cereyanıyla teayüş (birbiriyle iyi geçinmek) ve idare edegeldikleri misüllü nokta-i mevkiyesinin derkâr olan münasebeti ve haftada bir defa panayır şeklinde kurulan pazar-ı kebiri icabatından olarak hemcivar bulunan Gümüşhane ve Bayburd Sancaklarıyla Giresun ve Keşab ve Tirebolu ve Ordu kazâhâ-yı (hâ: farsça çoğul eki) cesimenin (büyük kazaların, ilçelerin) ve belde-i mütecavire-i sairenin bir iskele-i beriyesi ve makarr ahz ve itası hükmünde olduğu cihetle bunu şu hal-i harabetin bırakub saye-i mamuriyetvaye-i hazret-i padişâhide müceddeden imar ve ihyaya kıyama ve devam ideceğimiz derkâr ise de bunda hükümetin ahaliyi efkâr cahilâne ve mütalaat-ı amiyânelerine bırakmayub başkaca tedabir ve tensibide mebni işler olduğundan burasının şimdiden acizane iftihar ve beyanına cüret ideriz. Şöyle ki belde-i mezbûre ahalisinin sükkanı (sakinleri) bağ ve bağçe ashabı bir olub beher sene rûz-ı nevruzdan bedale (beda ile) (nevrûz gününden başlamak üzere) inde’l muvazene elli minare boyu aşağıda tahmin olunan bağçelerimize nakil ve azimet ve hengâm-ı şita hulülünde (kış geldiğinde) zirve-i bâlâ-yı cebelde (dağın en yüksek zirvesinde) bulunan ve mevkice dahi rakiben (binerek) ve belki meşiyen (yaya olarak) gezilmekde enva-i muhatarası olan şehre avdetle iyab (gelmek) ve zehanimirde çekdiğimiz mihen u (minnet’in çoğulu) meşakkat ve gördüğümüz hasar ve mazarrad şöyle dursun şehr ve bağçehanelerimizin tamir ve termimleri (onarma) ve hususuyla nakliye gibi bir takım masarifat-ı beyhudayı ihtiyar idiyoruz. Hiç bir akıl ve fikrin kabul itmeyeceği vechle hengâme sayfda sevahile itmekde ve eyyamı şitada zirve-i bala-yı cebele çıkmakda olan mazarrat-ı maliye ve bedeniyyeyi ve hususuyla kabul-ı hak ve belehati (ahmaklık, düşüncesizlik) hatırlarımıza bile getürmeyüb bununla beraber bu babda bir bahis açılsa birtakım ba’de’l-îrâd ne yapalım böyle kurulmuş ve şu kadar han ve hamam ve ebniyye-i sâ’ire elde bulunmuş bunları nasıl terk ve feda idelim cevâb-ı nâ-savâbıyla (doğruluk) mukabele iderlerdi. İş bukere de muhalifine makama pend (nasihat, öğüt) ve nasihatde gözüm bir kuşun yuvasında bir olmak lazım gelür bunda iki olur ise ikisi de harab olur hitamı bu dakikaya vakıf olarak yakın vakitlerde bizim Karahisarımızdan büyük ve mâmûr şehirler ……bağçelerinde sayfen ve şitaen tavattun (yerleşmek, vatan edinmek) ve iskâna karar verilmiş olan Harput ve Malatya ve Gümüşhane ahalisi şimdileri gereği gibi kesb-i mâmurin ve medeniyet edilmesi mealinde hâkimâne ve hayr-hâhâne (hayırlı istek) irad olunan sözlere kat’an kulak asmazlar idi. İşte muhalifin-i merkûmenin meydan-ı i’tizara (kusurunu bilmek) itmede oldukları özür ve bahanelerini işbu ahrak (miskin, akılsız adam) büsbütün bütün bir taraf eylemişken reviş-i hal (hal ve gidiş, gidişat) ve nümayiş (gösteri) makallerinden (sözler) çarşuya yine bu münasebetsizliği tarh ve beyan olunan mahalle yaptırmak tasavvur-ı batılında oldukları anlaşılıyor. Hükümet-i seniyye bunları kendi hallerine bırakacak olur ise cümlesinin hiçbir vakitde nail-i refah ve mâmûriyet ve vareste-i hızlan (rezil olma, aşağı düşme) ve mezellet (alçaklık, rezillik) olamayacağımız bedihidir (aşikâr, açık) . Bu misüllü hayr ve şerri ve nef’ (yararlılık) ve dârı (yer, mekân, sahip) fark itmeyen güruh-ı (cemaat, takım) muhalifini tarik-i müstakime (doğru yola) sevk ve delalet itmek (yol göstermek) hükümetin ve vezaif-i mukaddese-i siyasiyesi aksamından olduğunu acizane hisseylediğimize binaen bu babda şu veçhile dehangüşa-yı (söyleyen) niyaz (dua, yalvarma) ve istirham (rica etmek) olunur ki,
Belde-i mezbûre mahallatından ma’dud ve elli dakika kadar mesafede yani bahçeler vasatında ve nehr-i cari kenarında (nehir kenarında) ve Dersaadet, Erzurum ve Trabzon Caddelerinin üzerinde mevcud olduğu halde şimdilik hamam ve ekmekçi fırunu ve bakkal ve temürci ve nalband dükkânları ve değirmen ve boyahane ve mekteb gibi ebniyeden (yapılar) ibaret bir çarşuya ve emsali bulunmaz derecelerde letafet-i mevkiyeye cami ve havi olan Köprübaşı nam mahal bi’l ihtiyar mahal mahal-i mezbûrda bir hükümet konağı tarh ve inşa birle heyet-i hükümet ve telgrafhâne ve tahıl pazarı oraya nakil ve tenzil buyurulur ise çar u naçar işbu yangın yerinden sarf-ı meyl (istek, yönelme) ve enzar (bakış, görüş) ve yeni hükümet konağının etrafına atf-ı rağbet ve itibarıyla oraya çarşular ve dükkânlar ve gerek hanlar ve hamamlar tarh ve inşasına mecbur oluruz. Hükümet konağı meselesine gelince el-yevm memurinin ikamet itmekde oldukları konağın zemini oynak ve itiyatsız pek eski ve çürük olduğundan her nasıl olsa gerek şehirde gerek aşağıda bir hükümet konağı yaptırmadıkça memurin-i mumaileyhin muhatara ve tehlikeden bir vecihle emin ve salim olamazlar binâen alâ zâlik him yangın yerini ve Köprübaşı’nı ve hem de hükümet konağını keşif ve muayene itmek üzere buraya bir nefer mühendisin gönderilmesi ehem ve elzemdir.
Hülasa-i kelam gelecek mühendisin keşfiyat ve tebligat vakıası iş’ârat-ı mebsute-i kemteranemize tevafuk iderde hükümet heyeti ve telgrafhâne ve tahıl pazarı aşağıya nakil ve tenzil buyurulur ise belde-i mezbûre ahalisinin sülüsânı (üçte ikisi) yani bağ ve bağçe ashabı çarşularını oraya yayarak sayfen ve şitaen bağçe hanelerinde takarrür (yerleşmek) ve iskân-ı birle (yaz kış aynı yerde iskân ile) yazın bağı kışın dağı inüb çıkmak mazarrat (zarar) ve hamakatından (ahmaklık) kurtulmuş olurlar gerude kalan bir sülüs ahali dahi zaten bağçe ashabından olmadıkları cihetle sayfen ve şitaen belde-i mezbûrede kain hanelerinde muhayyeran ke-l evvel kalub ahz u italarıyla taayyüş idare iderler. Yine cümlesi bir belde add ve itibar olunub her iki tarafın yekdiğeriyle olacak muamelelerine zerre kadar sekte ve halel tatarruk eylemez ve belki daha ziyade muamelat ahz ve ita cereyan ider işbu mazbata-i acizanemizin bir nüshası da sureti resmiyede Sivas Vilayet-i Celilesi’ne gönderilmiş ise de maslahatın derkâr olan ehemmiyeti üzerine keyfiyet bu veçhile hakpâye-i âli-i nezâretpenâhilerine dahi yazılmış olunmakla icra-yı icabı babında ve herkârda emr ü ferman men-lehü’l emrindir. Fi 3 Mart sene (12)96
Sivas Vilayeti Mektubi Kalemi Adet 4
Şura-yı Devlet Riyaset-i Celilesine
Devletlü Efendim Hazretleri
Fi 5 Safer sene 97 tarih ve altı numru ile şeref-varid olan tahrirat-ı âliye-i cenab-ı riyasetpenâhilerinde Karahisar-i Şarki kasabasının Köprübaşı nam mahalle naklinde ve hal-i hazırıyla ifasında ne misüllü muhassenat ve mahzûrat olacağının ve nakline umum ahali tarafından muvafakat olunub olunmadığının işar-ı irade buyurulması üzerine keyfiyet-i mezkûr Karahisar-i Şarki Sancağı Mutasarrıflığından istilâm olunmuşdu. Bu kere cevaben vârid olan mazbata da kadim olan memleketin terkiyle mahal-i mezbûra naklinde bir güna muhassenat görülemediği gibi ol-babda ihtiyar olunacak külli masarifine dahi ahalinin hasb-el-zaman tahammül edemeyeceği beyan ve hikâye kılınmış olmağla ol-babda emr ü ferman hazret-i men-lehü’l emrindir. Fi 21 Zilhicce sene (12)97 ve fi 12 Teşrinisani sene 97 (24 Kasım 1880)
Bende İsmail Hakkı
Sivas vilayetine tahrirat-ı âliyye-i riyasetpenâhi
Karahisar-i Şarki’de zuhûr iden harikde memleketin kısm-ı azami muhterik olduğu beyanıyla kasabanın Köprübaşı nam mahalde inşası hakkında temel pazarının oraya nakliyle müceddeden daire-i hükümet ve telgrafhane inşası hakkında bazı ifadeye havi ahali-i mahalliye tarafından takdim olunub Şura-yı Devlet’e havale buyrulan muhtıra Dâhiliye Dairesinde lede’l-kıraa şehrin bulunduğu mevki’ zirve-i cebelde olarak ahali yaz ve kış bağ ve bağçelerine ve zıraatgâhına azimet ve avdet içün envai suubete (zorluk, güçlük) düçar olmakda bulunmakda ve Köprübaşı ise her tarafa civar olmakla beraber yolcuların rah-ı rastında (doğru yolunda) bulunduğu cihetle buranın şereflendirilerek beldenin nakil ve inşası halinde terk-i ziraat ve ticaret istihzar-ı esbab memuriyetçe te’sirat-ı külliyesi olacağı dermeyan idilmiş ise de işbu vesâ’il ve esbab muvafık-ı nefsü’l-emr (işin aslına uygun) olub olmadığının ve hoşnud-ı ahali-i memleketin bulunduğu mevki’de ifasında mı yoksa Köprübaşı’na nakli vesâ’iline (vesileler) teşebbüsde mi hasıl olacağının ve bir de müsted’iyât-ı meşrûhânın (dilekçe konusunun) tervici takdirde (müsait görüldüğü takdirde) kadim hükümet konağı ve telgrafhanenin terk ü ta’tîliyle (atıl, boş bırakmak) yeniden daire-i hükümet ve telgrafhane inşası gibi masarif ihtiyarını iktiza iderek hal-i hazır hazine ise buna gayr-i müsaid bulunmasına mebni şu cihetin tedkikiyle neticesinin ilave-i mütalaa-i behiyyeleriyle iş’arı ve mahal-i mezkûrenin bir kıt’a haritasının tanzim ve irsali hususunun savb-ı vâlâlarına tebliği daireden ifade ve mahzarın ihraç itdirilen sureti matviyyen irsal kılınmağla icra-yı icabına himmet buyurulmak siyakında şukka-i senâveri terkim kılındı efendim. 
Karahisar-i Şarki çarşusu muhterik olduğundan (yandığından) kasabanın Köprübaşı nam mahalle nakli bir güna muhassenatı (üstünlük sebepleri) olmadığı ve ihtiyar olunacak (katlanılacak) masarife dahi ahalinin tahammül edemeyeceği Karahisar-i Şarki Mutasarrıflığından bildirilmekle işbu mahzarın hükmü kalmadığından battalda (hükümsüz, faydasız) hıfz olunmak üzere evrak odasına itası tezekkür kılındı. Fi 15 Cemaziyelahir sene (12)97
(Belge 2) T.C. B.O.A.Fon Kodu: DH. MKT. Dosya No: 1369, Gömlek No: 5, Tarihi: 1304 M 1(30 Eylül 1886), Konusu: Karahisar-i Şarki’de çıkan yangına dair, Sivas vilayetinden alınıp takdim olunan tahrirat üzerine, erkân-ı vilayetten birinin olay mahalline gönderilerek mağdurlarla ilgilenilmesi. 
Huzur-ı Hazret-i Sâdâretpenâhiye
Karahisar-i Şarki’de harik zuhur eylediğine ve bunda muhterik olan mahallerin beyan-ı mikdarına dair Sivas vilayetinden gelen telgrafnâmenin sureti leffen takdim-i pişgâh-ı sâmi-i sâdâretpenâhileri kılınmış işbu harikde musab olanlar haklarında şimdiye kadar ne gibi tedabir ittihaz olunduğunun serian iş’arıyla bunların tedabir-i lazımenin fasıyla terfih-i halleri zımmında erkânı vilayetden heman bir memurun mahalline bi’l-izam neticesinin bu tarafa izbarı vilayet-i merkûmeye celbi bildirilmiş olmağla..
(Belge 3) T.C. B.O.A. Fon Kodu: İ..DH.. Dosya No: 1006, Gömlek No: 79490, Tarihi: 1304 M 04 (3 Ekim 1886), Konusu: Karahisar-i Şarki’de zuhur eden yangın hakkında şehremanetinde iane komisyonu teşkili.
Sivas vilayetinden gelen telgrafnâme suretidir.
Karahisar mutasarrıflığından ahiren (son olarak) alınan telgrafında beşyüz hane üçyüzotuzbeş dükkân, ellisekiz oda ve dükkânlı bir han, on fırun, yirmidokuz kahvehane ve iki odalı belediye dairesi, bir hamam külhanı, sekiz odalı bir medrese, Ermenilerin üç zekûr, iki inâs mektebi, bir muvakkithane, bir cami, üç mescid muhterik olduğu (yandığı) bildirilmekle maatteessüf arz olunur ferman. Fi 13 Eylül sene (1)302 (25 Eylül 1886) 
Huzur-ı Âli-i Hazret-i Sâdâretpenâhiye
Marûz-i çaker kemineleridir ki
Karahisar-i Şarki’de harik zuhur eylediğine ve bunda muhterik olan mahallerin beyan-ı mikdarına dair Sivas vilayetinden gelen telgrafnâmenin sureti leffen pişgâhi sami-i sâdâretpenâhiye takdim kılınmış ve işbu harikde musab olanlar haklarında şimdiye kadar ne gibi tedabir ittihaz olunduğunun serian iş’arıya bunların terfih-i halleri zımmında erkân-ı velâyetten heman bir memur mahalline bi’l-izam neticesinin bu tarafa izbarı vilayet-i merkûmeye cevaben bildirilmiş olmakla emr ü ferman hazret-i men-lehü’l emrindir. Fi Gurre Muharrem sene 1304 ve fi 18 Eylül sene 1302
Devletlü Efendim Hazretleri,
Karahisar-i Şarki’de harik zuhuru ile beşyüz hane ve üçyüzotuzbeş dükkân ve ellisekiz oda ve dükkânlı bir han on fırun yiğirmidokuz kahvehane ve bir medrese bir camii üç mescid ile üç mekteb ve bir muvakkithanenin muhterik olduğuna dair Sivas vilayetinden alınan telgrafnâmenin lafıyla Dâhiliye Nezaret-i Celilesi’nin tezkiresi leffen arz ve takdim kılınmış ve işbu harikin cesameti cihetiyle musab olunanlara muavenet-i lâzımeden olmasıyla ba-irade-i seniyye-i cenab-ı mülükâne Şehr Emaneti Celilesi Dairesi’nde ictima’ idecek komisyonda Karahisar harikzedegâna dahi iane toplanması münasib mütalaa kılınmış ise de her ne vechile irade-i seniyye-i cenab-ı hilâfetpenâhi şeref müteallik buyurulur ise hâkim-i celil-i icra olunacağı beyanıyla tezkir senâveri terkim olundu efendim. Fi 3 Muharrem sene (1)304 ve fi 20 Eylül sene (1)302 Sadrazam Kamil
Marûz-i çaker-i kemineleridir ki
Reside-i dest-i tazim olan işbu tezkire-i samiye-i sadâretpenâhileriyle meflfuf tezkire ve telgrafnâme manzûr-ı âli olmuş ve berveche istizan-ı mezkûr harikde musab olanlara dahi iane toplanması ve cem’i iane içün bilet tab’ edilerek bundan atebe-i (basamak, eşik) ulyaya (pek yüce) dahi arz ve takdim kılınması hususlarına irade-i seniyye hazret-i pâdişâhi şeref müteallik buyurularak zikr olunan tezkere ve telgrafnâme iade kılınmış olmakla ol-babda emr ü ferman hazret-i men-lehül emrindir. Fi 4 Muharrem sene (1)304 ve fi 21 Eylül sene (1)302 Ser Kâtib Hazret-i Şehriyâri Bende
(Belge 4) B.O.A. Fon Kodu: DH. MKT. (Dahiliye Mektubat), Dosya No: 1370, Gömlek No: 1, Tarihi 1304 M 4 (3 Ekim 1886), Konusu: Karahisar-i Şarki yangınında zarar gören 413 kişiye günde yarım okka ekmek verilmesinin Sadaret’e arz edildiği.
Huzur-ı Âli-i Hazret-i Sâdâretpenâhiye
4 Muharrem sene (1)304 ve fi 21 Ağustos sene (1)302
Karahisar-i Şarki harikinde musabet olan (musibete uğrayan) ahalisinden en ziyade fakir ve muhtaç olanlarından dörtyüzonüç (413) nefere tamir-i hal edilinceye değin (durumları düzelene kadar) yevmi yarımşar kıyye nan-ı aziz (ekmek) itasına mecburiyet elverdiğinden mezkûr-ul-mikdar nan-ı aziz-i esmannın mahvına müsaade olunması hakkında Sivas Vilayet-i Celilesi’ne mebsut (beyan olunan) telgrafname leffen arz ve takdim kılınmış ve bu misüllü felâket-i dide olanlar hakkında muavenet-i (yardım) mümkün ifası muvaffak şan-ı merahim-i (merhamet) nişân-ı âli olarak icra-yı icabı menut-ı re’y ve irade-i âliye-i cenab-ı hazret-i penahileri bulunmuş olmağla ol-babda.
(Belge 5) T.C. B.O.A. Fon Kodu: Y..A…HUS. Dosya No: 195, Gömlek No: 44, Tarihi: 1304 M 11 (10 Ekim 1886), Konusu: Karahisar-i Şarki harikinde musab olanlara ve bi’l-hassa dört yüz on üc muhtacine yevmi yarımşar kıyye ekmek verilmekte olduğu.
Daire-i Sadaret (Başbakanlık)
Karahisar-i Şarki harikinde musab olan ahalinin en ziyade fakir ve muhtaç olanlarından döryüzonüç nefere esbab-ı taayyüş hasıl oldukda (geçimleri düzelince) kat’ (kesilmek) olunmak üzere yevmi (günlük) yarımşar kıyye (kıyye=okka 1282 gr) nan-ı aziz itası Sivas Vilayetinin inhası üzerine Dâhiliye Nezaret-i Celilesinden bi’t-tezkir iş’ar olunmuş ve bu misüllü felaketzâdegân haklarında muavenet-i mümküne ifası şan-ı merahim-i nişan-ı âlî icabatından bulunmuş olmakla ber-muceb iş’ar-ı icra-yı icabı hakkında vilayet-i mezkûreye mezuniyet itası cevaben nezaret-i müşarünileyhaya tavsiye edilmiş olduğundan ittiba-i seniyye-i mülükâneye arz-ı mütemennadır efendim.
Fi 11 Muharrem sene 1304 ve fi 28 Eylül sene 1302 (10 Ekim 1886)
Sadrazam Kâmil (Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa 25 Eylül 1885 – 4 Eylül 1891 /İlk Sadrazamlığı, 4 dönem sadrazamlık yapmıştır)
(Belge 6) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH. MKT. Dosya No: 1372, Gömlek No: 81, Tarihi: 1304 M 17 (16 Ekim 1886), Karahisar-i Şarki yangınında zarar gören ahaliden fakir ve muhtaç olanlarının ekmek ve sair ihtiyaçlarının temini.
Huzur-ı Âli-i Hazret-i Sâdâretpenâhiye 17 Muharrem sene (1)304
Karahisar-i Şarki harikinde musab olan (musibete uğrayan) ahalinin en ziyade fakir ve muhtaç olanlarından dörtyüzonüç nefere tamir-i hal edinceye değin yevmi yarımşar kıyye nan-ı aziz itası Sivas Vilayet-i Celilesi’nden evvelce bi’t-telgrafnâme iş’ar olunmuş ve lede’l-istizan ol-babda irade-i âliye-i sâdâretpenâhiye müteallik bulunmuş olub ancak vilayet müşarunileyhadan bu kere dahi vürud iderek leffen takdim kılınan telgrafnâmede dahi vilayetçe umumen iane defterleri açırılarak cem’i ianeye teşebbüs olunmuş ise de ahalinin fukara hali cihetle nakden iane-i kâfiye cem’i müstahil (imkânsız) olduğundan memuriyet ve ahaliye nakden iane edenler olur ise kabul edilmek üzere zürra-i ahaliden ihtiyarlarıyla bir mikdar hınta toplatdırılub ve müteakiben satılub esman-ı hasılasının mesaibinin (musibete uğrayanların) ihtiyacatına sarf edilmesi istifsar kılınmasına nazaran icra-yı icabı menut-ı re’y-i irade-i âliye-i sâdâretpenâhidir. Ol-babda.
(Belge 7) T.C. B.O.A. Fon Kodu: İ..DH.. Dosya No: 1006, Gömlek No: 79463, Tarihi: 1304 M 29 (28 Ekim 1886), Konusu: Karahisar-i Şarki’de zuhur eden yangında musab olanların yardım talebini havi istidaları.
Yıldız Sarayı Hümayunu Baş Kitabet Dairesi
Karahisar-i şarki’de zuhur iden harikde hane ve mekânları muhterik olarak evlad ve iyalleri griftar-i perişâni ve diğer mahalle hiçret etmek isteseler dahi yine iane-i nakdiye ve muavenet mahalliyeye muhtaç olduklarından bahisle istid’a-yı merhamet mutazammın Selanik vilayeti dâhilinde Karaferye’ye sevk edilen Karahisar-i Şarki redif mukaddem taburu efrad-ı askeriyesi tarafından doksan yedi mühür ile mahtume-i takdim kılınan arzuhal manzur-ı âli olmuş ve bu babda icra-yı tahkikat ile tedabir-i lâzımenin serian icrası ve keyfiyetin atebe-i ulya-yı mülükâneye dahi arz-ı mukteza-yı emr ü ferman hazret-i padişâhiden olarak mezkûr arzuhal leffen irsali su-yi sami-i hidiv-i efhamileri kılınmış olmağla ol-babda emr ü ferman hazret-i men-lehü’l emrindir. Fi 29 Muharrem sene (1)304 ve fi 16 Teşrinievvel sene (1)302
Serkatib-i Hazret-i Şehriyari Bende
(Belge 8) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH.MKT. Dosya No. 1383, Gömlek No: 37, Tarihi: 1304 Ra 11 (Rumi 26 Teşrinisani 1032 ve Miladi 8 Aralık 1886), Konusu: Birçok yerde zûhur eden yangın ve afetlerden zarar görenlere yardım için komisyon kurulması, iane bileti satısı, Rumeli muhacirleri için bastırılan iane biletleri gelirlerinden bir miktarının da bunlara aktarılması vesair hususların Sadaret’e arzı.
Huzur-ı Âli-i Hazret-i Sâdâretpenâhiye
11 Rebiülevvel sene (1)304 ve fi 25 Teşrinisani sene (1)302 (Şefik Beğe)
Reside-i dest-i tazim olan işbu tezkire-i sami-i sâdâretpenâhileri meal-i âliyyesi ve melfuf arzuhal müeddası (manası) karin-i ikan-ı acizi olur. Mezkûr komisyonun küşadı hakkında evvelce merhamet-i ifza’yı sünuh ve sudur buyurulan irade-i seniyye hâkim-i celili emanet-i müşarünileyhaya tebliğ olunub alınan cevabda bazı mahallerde vukuu bulan hariklerde musab olanlar içün iane cem’i zımmında mukaddema daire-i emanetde bir komisyon mevcud ve müteşekkil ediyse de bunun muvakkat olması cihetiyle şimdiki halde devam ve in’ikad etmemekde olduğundan ve zaten en sonra ceb âli? harikinde tab’ ve tezyi’ idilmiş olan iane biletlerinin pek çoğunun bedelâtı istifa idilememesi delâletiyle karye-i merkûme afetzedegânı içün yeniden iane-i ahaliye müracaatdan semere-i matlube hasulı mamul olmadığı beyanıyla bu kere Rum eliden hicret etmekde olan muhacirin içün tab ve tevzi’ olunmakda olan iane biletleri bedelatından münasib mikdarının musabiyn-i merkûmeye tahsisiyle muamele-i lazımenin ifası gösterlmesi üzerine bu-babda şeref-sunuh olacak ra’y-i ve irade-i âliye-i fehimânelerinin emr ve izbarı 6 Muharrem sene (1)304 tarihinde cevaben arz ve iş’ar kılınmışdı. Henüz bir emr-i sâmileri alınamaması ve ana cevab alınmadıkça bir şey yapılamayacağı tabii ve evvelki ve şimdiki irade-i isâbetâde-i cenab-ı padişahinin emanet-i müşarunileyhaya da tebliği manzûr olan celb-i sâmilerinin vüruduna menut ve mütevakkıf bulunmuş, ifade üzerine tebliğine cesaret olunamamış olmağla cevab-ı mezkûrun biran evvel emr ü itası zımmında emr ü ferman.
Takdim / Tezkere-i Samiye Suretidir
Şehr Emaneti Celilesi Dairesinde ictima’ idecek komisyonda Karahisar-i Şarki’de zuhur iden harikde musab olanlara (musibete uğrayanlara) dahi iane (yardım) toplanması ve cem’i iane içün bilet tab’ idilerek (yardım makbuzu) bundan atebe-i ulyaya da arz ve takdim kılınması hakkında geçende bila-istizan mutaallik buyurulan irade-i seniyye-i cenab-ı padişâhi 6 Muharrem sene (1)304 tarihinde savb-ı devletlerine tebliğ olunmuşdu. Ve mezkûr harikde hane ve meskenleri muhterik olanlak evlâd ve iyallleri giriftar-ı perişâne olduklarından ve diğer mahalle hicret itmek isteseler dahi yine iane-i nakdiye muavenet-i mahaliyeye muhtaç olduklarından bahisle istida-yı merhamet mutazammın Selanik vilayeti dâhilinde Karaferya’ya sevk idilen Karahisar-i Şarki Redif Mukaddem Taburu efrad-ı askeriyesi tarafından doksanyedi mühr ile mahtumen (mühürlü) takdim kılınan arzuhal manzûr-ı âli buyurulub bu babda icra-yı tahkikat ile tedabir-i lâzmenin serian icrası ve keyfiyetin atebe-i ulya-yı mülükâneye dahi arz-ı mâbeyn-i hümâyun cenab-ı mülükâne baş kitabet celilesine 20 Muharrem sene (1)304 tarihli tazkire-i senaveri ile tebliğ olunan irade-i seniyye-i cenab-ı padişâhi mukteza-yı âlisine bulunmuş ve mezkûr arzuhal leffen savb-ı devletlerine irsal kılınmış olmağla ber-manzûr irade-i seniyye icra-yı icabına himem buyurulması siyakında tezkir. Fi 16 Safer sene (1)304 ve fi 1 Teşrinisani sene (1)302
(Belge 9) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH. MKT. Dosya No: 1403, Gömlek No: 92, Tarihi: 1304 C 13 (9 Mart 1887), Konusu: Karahisar-i Şarki yangınzedeleri için toplanan ianenin dağıtılmadığı gibi emlak ve temettu’ (gelir) vergisi istendiği şikâyeti üzerine bu vergilerin alınmamasının Vergi Emaneti’ne bildirilmesi.
Virgü Emaneti Celilesine
13 Cemaziyelevvel sene (1)304 ve fi 24 Kanunisani sene (1)302 (7 Şubat 1887)
Karahisar-i Şarki kasabasında geçen Eylül’de vukuu bulan harikde musab olan (musibete uğrayan) ahaliye ianeten cem’i idilmiş (yardım olarak toplanmış) olan akçe (para) ve hıntanın (buğday) henüz taksim edilmediği gibi bunlardan emlak ve temettu’ virgüsü (gelir vergisi) taleb olunmakda olduğundan bahisle bazı ifadete havi Ermeni Patrikliğinden virilen takririn lafıyla Adliye Nezaret-i Celilesinden meb’us tezkire üzerine sebk iden iş’ara cevaben Sivas vilayeti Behiyyesinden meb’us tahrirat melfufuyla maan savb-ı âli-i asafânelerine irsal kılınması mütalaasından müsteban (aşikâr) olacağı vechile iane-i mezkûrenin şimdiye kadar adem-i tevzi’ iane zahiresinden mevcud olan mikdarının satılamamasından neşet edildiği ve temettu’ ve emlak virgüsünün talebi ise emanet-i Celilelerinden cevaben vukuu bulan iş’ara müstenid olduğu (dayandığı) ve harik zedegândan muhterik (yanmış) olan emlaklarının ve o vechile bi’t-tabi’ sektedâr olan temettu’ ve ticaretlerinin virgüsünü istemek mugayyer (değiştirilmiş, başkalaştırılmış) muadelet (denklik, uygunluk) olacağı dermeyan (ortada) olunmuş olmakla şu hale nazaran iktizasının (lazım gelme) beyan ve ifadesi hususuna himem-i âli-i dâverâneleri derkâr buyurulmak babında.
(Belge 10) B.O.A. Fon Kodu: DH. MKT. Dosya No: 1574, Gömlek No: 74, Tarihi: 1306 R (Rebiyülahir) 11 (15 Aralık 1888), Konusu: Karahisar-i Şarki sancağının merkezi olan Karahisar kasabasında sıkça çıkan yangınlara binaların çatısında kullanılan tahtalar sebep olduğundan, çatılarda tahta kullanılmasının yasaklandığı.
Karahisar-i Şarki Sancağı’nın merkezi olan Karahisar kasabasında sık, sık harik (yangın) vukuu hâne ve emâkin-i (mekânlar) sâire ve sakfına (tavanına) hartama diye tabir olunan çam tahtaları vaz’ından (tarz durum) ilerü geldiği anlaşılarak ba’demâ bu usulün men’i zımmında mahalline icrâ kılınan tebligattan bahisle ol babda bazı ifadeyi hâvi vârid olan 19 Teşrin-i evvel sene (1)304 (31 Ekim 1888) tarih ve seksen numrolu tahrirat-ı (yazı) âliye-i (yüksek makam) asafâneleri (yakışır surette) mütalaa (değerlendirme) güzâr-ı aciz (çözümünde aciz kalmak) oldu reviş-i iş’ar-ı devletlerine nazaran mezkûr (zikredilen) tahtaları pek ziyade müstaid-i iştial (tutuşmaya, parlamaya elverişli) olmasıyla harik zuhuruna (yangın çıkmasına) sebeb-i müstakil olmakda bulunduğu anlaşılarak bu halde bunların isti’mali tehlikeden sâlim olamayacağından men’i isti’malleri (kullanmak, faydalanmak) hakkında ittihaz (kabullenmek) olunan karar ve icra kılınan vesâya (öğüt nasihat) münasib görünmüş olmağla ba’d-ezin dahi memnu’iyye-i vakı’anın idamesine i’tina ve dikkatle zikr olunan tahtaların bu suretle isti’maline (kullanımına) kat’a meydan verilmemesi hususuna himem-i (himmet) aliyye-i dusturileri (umumi kaide) masruf (sarf olunmuş) buyrulmak babında. 
(Belge 11) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH. MKT. Dosya No: 747, Gömlek No: 69, Tarihi: 1321 Ca 11 (5 Ağustos 1903), Konusu: Yangın söndürme ve can kurtarmada hizmetleri görülen bazı şahısların madalya ile taltifleri.
Huzur-ı Âli-i Hazret-i Sâdâretpenâhiye 11 Cemaziyelevvel sene (1)321
İtfa-yı harik ve tahlis-i can hususunda hüsn-i hizmetleri görülen polis efradından Girid’li Süleyman ve Ayıntab’lı (Antep) Muhammed Efendilerle Karahisar-i Şarki’li Rahib Hristo’nun iftihar ve Meyve Gümrüğü Baş Memuru Süleyman Sami Efendi ile Rıhtım Kumpanyası yazıcılarından mösyö Berakaşlıya’nın tahlisiye madalyaları ve mezkûr kumpanya bekçilerinden Yusuf’un hamil olduğu tahlisiye madalyası kurdelesi tebdili ile taltifleri hakkında Zabıta Nezaret-i Celilesinden alınan iki kıt’a tezkire leffen takdim kılındı. İcra-yı icabı manzûr-ı âli-i sâmi-i cenab-ı vekâletpenâhilerine ol-babda.
(Belge 12) B.O.A. Fon Kodu: İ.TAL. Dosya No: 469, Gömlek No: 5, Tarihi: 1329 M 07 (8 Ocak 1911), Konusu: Karahisar-i Şarki’de zuhur eden yangında hüsn-i hizmetleri görülen Altmıs İkinci Alay’ın birinci taburu kolağası Rıza ve birinci bölük mülazım-ı sânisi Hasan Fehmi Efendiler ile ikinci bölük çavuşu Abdülvahid’in birer kıta tahlisiye madalyası itası ile taltifleri. (1329M-05)
Alay Kumandanlığı Cenab-ı Âliyyesine Fi 30 Eylül sene 326
SAĞ: Mülazım-ı sâni Hüseyin Fehmi Efendi bende Ömer torunum 299
SOL: Serçavuş Amasyalı Mülazım-ı Sâni Mahmud Ağanın mahdumu Abdulvahid 298
Mah hal-i Ruminin yiğirmisekizinci Salı gecesi saat dokuz raddelerinde Hacı Ömer’in kahvesinden zûhur iden harik-i han u mansuzda (ev,ocak) itfa’ (söndürme, bastırma) ve dükkânların tahliye, insanları istihlasda (kurtarma) hidmed-i cansiperâneleri sebk iden (vaki olan) künyeleri bala da muharrer Birinci Bölük Mülazım-ı Sanisi Hüseyin Fehmi Efendi ile İkinci Bölük Serçavuşu (Başçavuş) Abdülvahid’in birer kıt’a tahlisiye madalyalarıyla taltiflerine misade-i âliye-i maiyet-perverileri müsterhamdır.
……Karahisar-i Şarki Kumandanı
Karahisar-i Şarki çarşusunda şehr-i (ay, 30 günlük zaman) carinin 28/29 Salı gecesi zuhûr iden harikde gayret ve faaliyetleri görüldüğü bala-yı tahrirde künyeleri münderiç efendilerle Birinci Tabur Kol Ağası Rıza Efendinin itfa-yı harikdeki hismed-i cansiperâneleri cidden şayan-ı takdir ve kasaba halkının taht-ı tasdik ve itirafında bulunduğundan bir kıt’a tahlisiye madalyalarıyla icra-yı telattufları (lütuf ve nezaketle davranma) …..liva kumandanlığı canib-i samisine takdim.
İmza Alay Kumandanı Fi 2 Teşrinisâni (1)326
İcra-yı icabına müsaade buyurulmak üzere huzûr-ı âli-i kumandâniye takdîm.
Sivas Liva Kumandanı Mirliva Mehmed
Dâhiliye Nezaret-i Celilesine
Kol Ağası Rıza Efendi ve rüfekasının tatbikine dair
Devletlü Efendim Hazretleri,
Karahisar-i Şarki çarşusunda zuhûr iden harikde gayret ve faaliyetleri ve hidmet-i cansiperâneleri meşhud olan (görülmüş olan) Birinci Tabur Kol Ağası Rıza ve Birinci Bölük Mülazım-ı Sânisi Hüseyin Fehmi Efendilerle İkinci Bölük Serçavusu Abdülvahid’in birer kıt’a tahlisiye madalyasıyla taltifleri hakkında Altmış İkinci Alay Kumandanlığından ita olunub Dördüncü Ordu-yu Hümayûn Kumandanlığından tevdi’ olunan evrak leffen irsal kılınmış olmağla iktizasının ifası hususuna masruf-ı himem-i devletleri mütemennadır. Ol-babda emr ü ferman hazret-i men-lehü’l emrindir. Fi 22 Zilhicce sene (1)328 ve fi 11Kanunievvel sene (1)326 (25 Aralık 1910) 
Huzur-ı Âli-i Hazret-i Sâdâretpenâhiye
Marûzi çaker-i kemineleridir ki
Karahisar-i Şarki çarşusunda zuhur iden harikde hidmet-i cansiperâneleri meşhud olan Altmış İkinci Alayın Birinci Taburu Kol Ağası Rıza ve Birinci Bölük Mülazım-ı Sânisi Hüseyin Fehmi Efendilerle İkinci Bölük Serçavuşu Abdulvahid’in birer kıt’a tahlisiye madalyasıyla taltifleri münasib olacağına havi Harbiye Nezaret-i Celilesinden alınan tezkire leffen takdim kılınmağla icra-yı icabı menut-ı re’y-i sami-i sâdâretpenâhileridir. Ol-babda emr ü ferman hazret-i men-lehü’l emrindir.
Fi 25 Zilhicce sene (1)328 ve fi 14 Kanunievvel sene (1)326 (27 Aralık 1910)
Dâhiliye Nazırı Bende Talat
Bab-ı Âli Daire-i Sadâret Divan-ı Hümâyun
Altmış İkinci Alayın Birinci Taburu Kol Ağası Rıza ve Birinci Bölük Mülazım-ı Sânisi Hüseyin Fehmi Efendilerle İkinci Bölük Serçavuşu (Başçavuşu) Abdülvahid’in birer kıt’a tahlisiye madalyasıyla taltifi ifadesini havi Dâhiliye Nezareti Celilesinin Fi 14 Kanunievvel sene (1)326 tarihi ve ikibinikiyüzyiğirmidokuz rakamlı tezkiresi Divan-ı Hümâyuna havale buyurulmağla kayda müracaat olundu.
Mumaileyhin Karahisar-i Şarki çarşusunda zuhûr iden harikde hal-i tehlikede kalan kimselerin tahliyesi ile harikin itfası emrinde mesai-i hasene ve hidmet-i cansiperâneleri vukuu bulmuş olduğu meal-i iş’ardan ve tahlisiye madalyasını hamil olmadıkları icra kılınan tetebbuât-ı kuyudiyeden anlaşılmağla mesai-i vakıalarına mükâfaten ve mezkûr madalya nizamnâmesinin üçüncü maddesi hükmüne tevfikan birer kıt’a tahlisiye madalyası ihsanıyla icra-yı taltifleri hususunun arz ve istizânı merhûn-ı irade-i âliyyesine daver-i efhamileri olarak tezkire-i mezkûre melfûfatıyla beraber takdim ve iade kılınmışdır. Emr ü ferman hazret-i veliyyü’l emrindir. Fi 4 Muharrem sene 1329 ve fi 23 Kanunievvel sene 1326 (5 Ocak 1911)
Atufetli efendim hazretleri
Karahisar-i Şarki’de zuhûr eden harikin itfasıyla tahlisi can hususundaki gayretlerine binaen Altmış İkinci Alayın Birinci Taburu Kol Ağası Rıza ve Birinci Bölük Mülazım-ı Sânisi Hüseyin Fehmi Efendiyle İkinci Bölük Serçavuşu Abdülvahid’in birer kıt’a tahlisiye madalyası itasıyla taltifleri hakkında Dâhiliye Nezareti Celilesinin tezkiresi ve melfuf-ı Divan-ı Hümâyun Kaleminin tezkeresiyle arz ve takdim olunmağla irade-i seniyye-i hazret-i padişâhi ne vechile şeref-sudur buyurulur ise mantuk-ı âlisi infaz idileceği beyanıyla tezkire-i senaveri terkim kılındı efendim. Fi 6 Muharrem sene (1)329 ve fi 25 Kanunievvel sene (1)326 (7 Ocak 1911)
Sadrazam (İbrahim Hakkı Paşa 12 Ocak 1910 – 29 Eylül 1911)
Maruzi çakerileridir
Reside-i dest-i tazim olub melfufuyla manzûr-ı âli buyurulan işbu tezkire-i samiye-i sâdâretpenâhileri üzerine mucebince irade-i seniyye-i cenab-ı pâdişâhi şeref müteallik buyurulmağla emr ü ferman hazret-i veliyyü’l emrindir.
Serkâtib-i Hazret-i Şehriyari Bende
Fi 7 Muharrem sene (1)329 ve fi 26 Kanunievvel sene 326 (8 Ocak 1911)
(Belge 13) T.C. B.O.A.Fon Kodu: DH. İ. UM. EK. Dosya No: 8, Gömlek No: 90, Tarihi: 1333 S 21 (8 Ocak 1915), Konusu: Yangından zarar gören Karahisar-i Şarki memurlarına ödenen iki yarım maaşın ihtiyaçlarını karşılamadığından kalan maaşlarının da ödenmesine izin verilmesi isteğiyle Sivas Vilayeti’nden çekilen telgrafname üzerine, bu maaşların verilmesinin mümkün olmadığına dair Sivas Vilayeti’ne gönderilen cevabi telgraf.
Dâhiliye Nezareti’ne
Harikde müteessir olan Karahisar-i Şarki memurunun iki nısf maaşlarının itasına mezûniyet verilmiş ise de bu ihtiyaçlarını te’mine gayr-i kâfi olduğundan diğer nısf ücretlerinin tesviyesine müsaade buyurulmasını istirham ederim.
Fi 20 Safer 331
(Belge 14) T.C.B.O.A. Fon Kodu: DH. ŞFR. Dosya No: 476, Gömlek No: 16, Tarihi: 1331 H 04 (17 Haziran 1915), Konusu: Karahisar-i Şarki’de vuku bulan harikin İslam mahallesine de sirayet ettiği ve asilerin kalede mahsur bulundukları. (Sivas)
Tahsisat itası müsaade buyurulmasını istirham eylerim. Fi 4 Ramazan Sivas Valisi Muammer
(Belge 15) T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Fon Kodu: DH. ŞFR. Dosya No: 482, Gömlek No: 32, Tarihi: 1331 T 20 (2 Ağustos 1915), Konusu: Karahisar-i Şarki ve Amasya livaları, harik (yangın) münasebetiyle harap olduğundan ebniye (ev, bark, bina) inşası için ya Dersaadet’ten para gönderilmesi veyahud emval-i metruke hâsılatından sarfına müsaade edilmesi. (Sivas)
Karahisar ve Amasya livaları harik münasebetiyle harab olduğundan hümümet-i merkeziyece muavenet (yardım)
yapılmadıkça iki livanın mamuratı mümkün olamayacaktır. Bina’en-aley tekrar ve ahalice hane inşa edilmek üzere beher livaya onbin liranın itasını vehahud merkezce muavenet kabil olmadığı surette mahalleri emval-i metruke hâsılatından mezkûr ol-mikdar sarfına müsaade buyurulması müsterhamdır. Fi 20 Temmuz sene (1)331
(Belge 16) B.O.A Fon Kodu: DH. ŞFR. Dosya No: 482, Gömlek No: 87, Tarihi: 1331 T 22 (4 Ağustos 1915), Konusu: Karahisar-i Şarki harikinde muhterik olan hanelerin inşası için onbin liranın itası. (Sivas)
Dâhiliye Nezareti Celilesine
11 Temmuz sene (1)331 numro tahrirat numro beş Karahisar harikinden ….. ahali tazarrur (zarar, ziyan) olmuştur.
(Belge 17) B.O.A. Fon Kodu: DH. ŞFR. Dosya No: 496, Gömlek No: 54, Tarihi: 1331 Te 25 (7 Ağustos 1915), Konusu: Karahisar-i Şarki Hadisesi esnasında ve eşyaları yananlardan Giresun’a gelmiş olanlara Ermenilerin Trabzon’da bıraktıkları eşyadan verilmesi. (Trabzon)
(Belge 18) B.O.A. Fon Kodu: DH.SN..THR. Dosya No: 64, Gömlek No: 30, Tarihi: 1333 L (Şevval) 21(1 Eylül 1915), Konusu: Karahisar-i Şarki Nüfus Memurluğu’nda çıkan yangında mühterik olan mühr-i resminin hakk ettirilerek gönderildiği ve bunun Sivas vilayetine vasıl olduğu.
Sivas Vilayeti Nüfus Müdiriyeti
Sicil-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Müdiriyeti Canib-i Âlisine
Saadetlü Efendim Hazretleri
Fi 17 Haziran sene 331 tarih ve 119 numaralı tahrirat-ı acizi ile arz ve takdim kılınan Sivas kazası üç aylık istatistik cedvelinin kesret-i meşağilden (yoğun meşguliyetten) nisyan neticesi olarak tahrir idilmeksizin postaya virilmiş bulunduğu anlaşılmağla ikinci defa olarak tanzim idilen istatistik cedvelinin bi’t-temayüd arz ve takdim kılındığı Karahisar-i Şarki merkez kazasında vukuu bulan harik-i umumi de kuyudat-ı nüfusiyenin ve (Karahisar-i Şarki Sancağı Nüfus Memurluğu) ibaresi mahlûk olan mühr-i saminin yanmış bulunduğu memurluğunun iş’arından anlaşılmağla liva-i mezbûra mahsus bir aded mühr-i saminin müsaade buyurulması kârgir evrak mahseninde bulunan tahrir-i müsvedde defatiriyle vukuat vukuat-ı mütenevvia sicillerinin istimale salih olub olmadığı mahallinden soruldu istihsal idilecek neticenin arz idileceği mârûzdur. Ol-babda ferman.
Fi 22 Haziran (1)331 Müdir Vekili Baş Katib
Karahisar-i Şarki’de vukuu bulan harikde mahalli nüfus memurluğuna mahsus mühr-i saminin de muhterik olduğu Sivas Nüfus Müdiriyetinden bildirildiğinden merbut hadisesi vechile diğer bir adedinin hakk itdirilmesi (kazıttırılması) ricasıyla levazım-ı idare-i âliyyesine müzekkeredir.
Sivas Vilayet-i Behiyyesine 26 Temmuz sene (1)331
16 Temmuz sene (1)331 tarihli telgrafla iş’ar olunduğu üzere Karahisar-i Şarki Nüfus memurluğu’na mahsus bir aded mühr-i resmi postaya teslimen tesyar kılınmağın ve vusulünün inbâsı babında
Dâhiliye Nezaret-i Celilesi’ne
Devletlü Efendim Hazretleri
Sicil-i Nüfus İdare-i Umumiyesi ifadesiyle şeref varid olan 29 Temmuz sene (1)331tarihli ve üçyüzon numaralı tahrirat-i âliye-i nezâretpenâhilerine cevabdır. Karahisar-i Şarki nüfus memurluğuna mahsus gönderildiği iş’ar buyurulan resmi mührün vasıl idildiği arz olunur. Ol-babda emr ü ferman hazret-i men-lehü’l emrindir. Sivas Vali Vekili Mektubi
Fi 13 Şevval sene (1)333 ve fi 11 Ağustos sene (1)331 (24 Ağustos 1915)
(Belge 19) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH. ŞFR. Dosya No: 487, Gömlek No: 53, Tarihi: 1331 A 22 (4 Eylül 1915), Konusu: Karahisar-i Şarki’nin imarı için emval-i metrukeden beşbin liranın sarfı. (Sivas)
Dâhiliye Nezareti
…Karahisar’ın….harabeti bu defaki ……gördüm ……virdiğü ziyan beşyüzbin lira derecesindedir. Ziyanın tahkiki içün müsaade buyurulan onbin lira ile bazı işler görülebilürse de memleketin ihtiyacı pek fazladır meyane-i?resmiye ve mekatib içün daha …..paraya ihtiyaç vardır. …..ikibin lirası meyane-i?resmiyeye üç bin lirası da Karahisar’a getirilecek mi?Ameliyatına sarf sarf olunmak üzere emval-ı metrukeden daha beşbin liranın itasına müsaade buyurulması ……
(Belge 20) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH. EUM. LVZ. Dosya No: 30, Gömlek No: 102, Tarih: 1333 Z (Zilkade) 26 (5 Ekim 1915), Konusu: Karahisar-ı Şarki ve Amasya’da çıkan yangınlarda karakoldaki kuyudat (kayıtlar) ile esliha (silahlar) ve sair eşyanın yanmış olmasından dolayı yenilerinin gönderilmesi gerektiği.
Sivas Polis Müdiriyeti
Umumi 2979
Hususi 22
Emniyet-i Umumiye Müdiriyeti Âliyyesine
Karahisar-i Şarki Sancağı merkezinde şehri Haziran’ın ikinci günü ale-s sabah (erkenden, sabahın ilk saatlerinde) icraat-ı hükümete karşu isyan iden Ermenilerle vukua gelen müsademede (silahlı çatışma) ve ferdası (yarın, ertesi) günü zuhur idüb üç kola ayrılarak kasabayı tamamen istila eyleyen harikde (yangın) gerek daire-i hükümetde ve gerekse karakolhanede mevcud bi-l-cümle ve kuyudat-ı (kayıtlar) zabıta ile temirbaş (demirbaş) eşyanın muhterik (yanmış) olduğu gibi cins ve mikdarı rabten takdim kılınan cedvelde münderiç esliha ve melbusatdan bir kısmının dahi mezkûr harikde (yangın) zayi’ ve kısmı değerinin de usat (asiler tarafından ahz idilerek yalnız mevki-i müsademede icra kılınan taharriyatda elde idilebilen (22) numarada mukayyed (kayıtlı) komiser muavini Ali Rıza Efendiye aid ve isti’malden sakıt (kullanılamayacak durumda) 6472 numrulu muhterik (yanmış) brovning rovelverinin irsal kılındığı ve Amasya’da Temmuz’un sekizinci günü vukua gelen harikde dahi mikdar-ı mezkûr cedvelde muharreren eşyayı ecriyanın (kiralık eşya) beraber muhterik (yanmış olan) olduğu mahal komiserliklerinden bi’t-tahrirat bildirilmiş ve mezkûr muhterik rovelver manzur-ı âlileri buyurulmak üzere postaya tevdian irsal kılınmış olduğundan mütekaddim (önceki, evvelki) cedvel muhteviyatının (içeriğinin) asıllarından tenziliyle görülen ihtiyaç-ı şedide (şiddetli) göre eşya ve esliha (silahlar, cenk aletleri) ve malzeme-i sairece mürettebatça vukua gelen tevakun (noksanlık) biran evvel ikmali ve irsali esbabının istikmaline (ikmal edilmesi) inayet ve müsaade buyurulması marûzdur efendim. Fi 27 Zilkade sene (1)331 Polis Müdiri
(Belge 21) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH. ŞFR. Dosya No: 523, Gömlek No: 109, Tarihi: 1332 H 10 (23 Haziran 1916), Konusu: Karahisar-i Şarki için yapılan tahsisat yangınzedelere dağıtıldığından kasabanın inşa ve imarı için yeni bir tahsisata gerek duyulduğu. (Sivas)
(Belge 22) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH. ŞFR. Dosya No: 558, Gömlek No: 86, Tarihi: 1333 T 06 (6 Temmuz 1917), Konusu: Karahisar-i Şarki’de muhtaçların iaşesi için beşbin liranın gönderilmesi. (Sivas)
Numru dört Karahisar livası muhtacın içün ………..havalesi irsal buyurulan bin lira ………………..karahisar kazasından irsal olunmakla şimdilik beş bin liranın irsaline müsaade buyurulması müsterhamdır. Fi 6 Temmuz sene (13)33 Sivas Vali Vekili?….Hüseyin
Dahiliye Nezareti Celilesine
(Belge 23) T.C. B.O.A. Fon Kodu: DH.MB..HPS.M… Dosya No: 39, Gömlek No: 58, Tarihi: 1337 Z (Zilkade) 07 (4 Ağustos 1919), Konusu: Yangın dolayısıyla Tamzara köyüne nakledilen Karahisar-i Şarki Sancağı Adliye Dairesi ve Hapishanesi’nin tekrar merkeze alındığı.
Dâhiliye Nezaret-i Celilesi’ne
Devletlü Efendim Hazretleri
Karahisar-i Şarki Sancağı’nda mukaddemâ vukua gelen harik dolayısıyla dörd seneden beri merkez livaya bir buçuk saat mesafede kain Tamzara karyesinde bulunan ve davair-i adliye (adliye daireleri) ve habishanesi içün münasib ebniyeler (binalar, yapılar) tedarik olunarak merkez livaya nakil idilmiş olduğu liva-i mezkûr mutasarrıflığından alınan tahriratda (yazıda) bildirilmekle arz-ı mâlûmat olunur. Ol-babda emr ü ferman hazret-i men-lehül emrindir.
Fi 24 Temmuz sene 335 Sivas Maliyesi Namına Mektubcu
Murat Dursun Tosun 